BAS NU december 2020

ANSELMUS MUSTERS

In maart van dit jaar werd door Paus Franciscus het besluit genomen om het Geheime Pauselijke Archief vanaf het begin van de Tweede Wereldoorlog open te stellen. Niet voor iedereen, maar voor onderzoekers, waarvan er een groot aantal geïnteresseerd is in de positie van de Paus Pius XII tegenover de Duitsers tijdens die oorlog. Eén van die onderzoekers is de Belg Johan Ickx, een historicus die al sinds 2000 aan het Vaticaans Archief is verbonden. Deze heeft enige maanden geleden een boek uitgegeven, in het Frans, met een aantal onthullingen over onderduikers in Rome, hulp aan Joden in Europa, de rol van het Vaticaan daarbij, en met name de diplomatie die daarmee gepaard ging, alles gebaseerd op documenten uit dat Geheime Archief.

Tot onze verrassing bevat dit boek ook een verhaal over een priester, opgegroeid in Ossendrecht en destijds studerend in Rome. Die priester, Anselmus Musters, een broer van mijn moeder, bleek een vitale rol te hebben gespeeld in de Rome Escape Line, de grote ontsnappingsroute vanuit Rome voor ontsnapte krijgsgevangenen, onderduikers, joden en geallieerden. Deze informatie was in onze familie niet nieuw, we waren hier al een hele tijd van op de hoogte. Wat wel nieuw is, is de informatie die naar boven is gekomen over de diplomatieke rel die is ontstaan na zijn arrestatie en hoe hiermee om is gegaan.

Laten we bij het verhaal beginnen. Anselmus Musters studeerde tijdens de oorlog in Rome. Na de val van Mussolini gingen de Duitsers in 1944 zelf de gang van zaken in Rome bepalen en werd de controle op clandestiene zaken erg versterkt. Anselmus Musters was heel actief binnen de verzetsorganisatie en werd aangeduid met de codenaam Dutchpa. Hij was met name belast met het brengen van onderduikers naar de onderduikadressen en het regelen van voedsel en vervoer.

Op een avond in mei 1944 was hij weer op pad en voelde dat hij werd geschaduwd door een aantal mannen in burger. Hij was vlak bij de kathedraal van Santa Maria Maggiore en liep snel naar deze kerk omdat hij daar op Vaticaans grondgebied was. Het Vaticaan was “neutraal” en hij meende daar veilig te zijn. Op de trappen werd hij neergeslagen maar kon met hulp van de Palatijnse Garde de kerk in vluchten. De Duitsers, die meenden een gevluchte Engelse officier te hebben gevolgd, vielen toch de kerk binnen en namen Anselmus mee naar de beruchte Gestapo gevangenis in de Via Tasso. Daar is hij gedurende drie weken verhoord, gemarteld, uitgehongerd, enzovoorts in een poging informatie los te krijgen over de Rome Escape Line. Hij heeft dit allemaal doorstaan en heeft niets losgelaten. Uiteindelijk is hij, vlak voor de bevrijding van Rome, op transport gezet naar een concentratiekamp maar tijdens een stop in Florence is hij weten te ontsnappen.

Via allerlei kloosters en te voet over binnenwegen kwam hij uiteindelijk een aantal weken later weer terug in Rome en daar bleek dat men hem al had opgegeven. Er was al een herdenkingsdienst voor hem gehouden.

Deze informatie was al bekend. Toch bleven er een aantal vragen, met name gericht op de acties die wel of niet waren ondernomen om hem weer vrij te krijgen. Uit het boek blijkt dat er een “zacht” diplomatiek overleg is gevoerd, ingegeven door de angst voor een mogelijke bezetting van het Vaticaan en de gedachte dat men de Duitsers niet de indruk mocht geven dat ze een belangrijk persoon in handen hadden maar een “gewone Nederlandse priester”.
Er is wel geprotesteerd tegen de schending van Vaticaans grondgebied maar er is geen poging gedaan hem vrij te krijgen, ondanks dat een vertegenwoordiger van het Vaticaan dagelijks in de gevangenis aan de Via Tasso kwam. We hebben deze informatie zelf (nog) niet in kunnen zien maar wat blijft is toch een onbehaaglijk gevoel. Een gevoel dat “de soldaten vaak worden geofferd op het altaar van de diplomatie”, zoals Ickx dat zo mooi verwoordt.

Gelukkig heeft Anselmus het kunnen navertellen en hebben wij, als kinderen van zijn zus, nog tot 1986 van zijn gezelschap kunnen genieten.

Referentie: Le Bureau: Les Juifs de Pie XII door Johan Ickx, e-book 2020

In de afgelopen jaren zijn diverse publicaties over Anselmus Musters verschenen. Voor diegenen die hiervoor belangstelling hebben verwijs ik graag naar de website van BAS. Daar vindt u dit artikel ook, aangevuld met een aantal interessante links. In het streekmuseum Den Aanwas in Ossendrecht zijn een aantal authentieke documenten en foto ’s uit die tijd tentoongesteld.

Jac Raaijmakers

Ga voor het magazine naar: https://basboz.nl/BAS%20NU%2012-2020%20web.pdf